Instrument finansowy to rodzaj kontraktu regulujący wzajemne płatności.

Jego skutkiem są powstałe u jednej strony aktywa finansowe, u drugiej zobowiązania finansowe lub elementy kapitału własnego (instrumenty kapitałowe). Strona umowy (jednostka) rozumiana jest szeroko, odnosi się do zarówno do osób fizycznych, jak i spółek osobowych, spółek kapitałowych czy agend rządowych. W polskich przepisach prawnych instrument finansowy został zdefiniowany w Ustawie z dnia 29 września 1994 roku o rachunkowości (Dz.U. 1994 Nr 121 poz. 591) oraz Ustawie z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. 2005 Nr 183 poz. 1538). W rachunkowym rozumieniu pojawia się warunek, że z kontraktu zawartego między stronami muszą jednoznacznie wynikać skutki gospodarcze, bez względu na to, czy wykonanie praw lub zobowiązań wynikających z kontraktu ma charakter warunkowy albo bezwarunkowy.

Aktywa finansowe.

Jako aktywa finansowe traktowane są posiadane przez daną jednostkę gospodarczą aktywa pieniężne (aktywa w formie krajowych środków płatniczych, walut obcych, dewiz oraz inne aktywa finansowe, m.in. naliczone odsetki od aktywów finansowych), instrumenty kapitałowe, które zostały wyemitowane przez inne jednostki. Do aktywów finansowych zaliczane jest ponadto umowne prawo  do otrzymania aktywów pieniężnych lub prawo do wymiany na korzystnych warunkach instrumentów finansowych z inną jednostką.

Zobowiązania finansowe.

Ustawodawca przyjmuje, że zobowiązania finansowe odnoszą się do umownego zobowiązania jednostki do przekazania aktywów finansowych lub do wymiany instrumentu finansowego (z inną jednostką), przy czym zobowiązanie to odbywa się na warunkach niekorzystnych.

Instrumenty kapitałowe.

Pojęcie instrumentów kapitałowych odnosi się kontraktów, z których wynika prawo do majątku jednostki, pozostałego po zaspokojeniu lub zabezpieczeniu wszystkich wierzycieli, a także zobowiązanie się jednostki do wyemitowania lub dostarczenia własnych instrumentów kapitałowych (w szczególności udziały, opcje na akcje własne lub warranty).

Klasyfikacja instrumentów finansowych.

Do klasyfikacji instrumentów finansowych przyjmuje się następujące kryteria:

• przedmiot praw i obowiązków wynikających z umów: instrumenty  pierwotne (np. umowy kupna-sprzedaży, pożyczek, emisja dłużnych papierów wartościowych, akcji) i pochodne (np. terminowe transakcje typu swapy stóp procentowych, swapy walutowe, opcje);
• skutki bilansowe: aktywa finansowe, zobowiązania finansowe, instrumenty kapitałowe;
• struktura: proste (np. zaciągnięte pożyczki, wyemitowane obligacje, zwykłe akcje), złożone (obligacja zamienna na akcje wystawcy), hybrydowe (np. obligacje z opcją wcześniejszej spłaty), syntetyczne (np. kredyt długoterminowy);
• forma: pieniężne (np. środki pieniężne w instytucji finansowej, należności i zobowiązania z tytułu dostaw i usług), niepieniężne (np. weksel płatny w obligacjach Skarbu Państwa lub innych aktywach finansowych tego rodzaju);
• ujmowanie w bilansie: bilansowe (np. udzielone i otrzymane pożyczki i kredyty, obligacje obce i własne), pozabilansowe (np. gwarancja finansowa).