Waloryzacja to instytucja prawna, zakładająca, że w razie zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, wierzyciel powinien otrzymać równoważność wartości wierzytelności z chwili jej powstania.
Termin ten dotyczy więc z założenia świadczeń pieniężnych. Jego istotą jest, przewidziana w systemie prawnym, możliwość zmiany przez sąd wysokości należnego świadczenia na skutek zmiany faktycznej sytuacji gospodarczej.
Waloryzacja - podłoże ekonomiczno - prawne.
Zrozumienie definiowanego pojęcia wymaga pewnej wiedzy z zakresu ekonomii, a także prawa cywilnego. Umowa przewiduje istnienie dwóch stron: wierzyciela, posiadającego określone roszczenie np. zapłaty wyznaczonej sumy pieniężnej oraz dłużnika, który jest zobowiązany owo świadczenie spełnić. Może zaistnieć taka sytuacja, w której obie strony pełnią zarówno jedną, jak i drugą funkcję, np. czynność kupna-sprzedaży. Zbywający ma wierzytelność o uzyskanie zapłaty, ale posiada również dług, którego treścią jest wydanie rzeczy sprzedawanej. Sytuacja nabywcy przedstawia się odwrotnie. Waloryzacja ma znaczenie głównie dla kontraktów długoterminowych lub też w sytuacji dynamicznie zmieniającej się siły nabywczej pieniądza, której podstawą jest przede wszystkim zjawisko inflacji (lub deflacji). Oznacza ono, że na skutek różnych czynników, np. wyemitowania na rynek zbyt dużej ilości waluty jej wartość spada (lub rośnie). W praktyce może to oznaczać, że za daną sumę da nabyć mniej określonego rodzaju towaru niż wcześniej. Dla umów terminowych może być to bardzo niekorzystne, gdyż inflacja, która jest obecna w prawie wszystkich współczesnych systemach gospodarczych, może doprowadzić do sytuacji, w której w chwili realizacji umowa jest bardzo niekorzystna dla jednej ze stron.
Praktyka.
Ustawodawca przewidział więc wyjątek od zasady nominalizmu pieniężnego, mówiącej, że dłużnik powinien spełnić świadczenie pieniężne w wysokości określonej w umowie. W artykule art. 358¹ §3 upoważnił sąd do zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia określonych w umowie zgodnie z zasadami współżycia społecznego. Waloryzacja ma na celu ochronę stron, które na skutek czynników od nich niezależnych znalazłyby się w gorszej sytuacji. Kontrahenci mogą również sami zadbać o równoważność świadczeń, zastrzegając w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości ( 358¹ §2) np. złota, którego stabilna wartość jest dobrym wyznacznikiem siły nabywczej pieniądza. W finansach publicznych waloryzacja odnosi się najczęściej do świadczeń emerytalno-rentowych. Dokonywana corocznie od dnia 1 marca ma korygować utratę ich realnej wartości.