Bezrobocie dobrowolne bądź bezrobocie z wyboru to zjawisko, w wyniku którego osoba bezrobotna świadomie rezygnuje z szansy podjęcia pracy. Powodem może być możliwość skorzystania z systemu pomocy społecznej, który pozwala na otrzymywanie zasiłków na tyle wysokich, by zrekompensować utratę stałego zarobku i tym samym stworzyć zachętę do pozostawania zawodowo bezczynnym.
Obecnie w Polce część osób decyduje się na wykonywanie pracy w szarej strefie pozostają jednocześnie oficjalnie zarejestrowanym jako dobrowolni bezrobotni, by móc korzystać z bezpłatnej opieki zdrowotnej finansowanej przez urzędy pracy. Jego przeciwieństwem jest bezrobocie przymusowe- bezrobocie wynikające z niemożliwości znalezienia pracy pomimo jej poszukiwania.
Społeczeństwa, które nie zaznały w przeszłości w czasie życia kilku ostatnich pokoleń, bezrobocia, skłonne są posługiwać się pojęciem dobrowolnego bezrobocia. Sekundują temu liberałowie, przyjmując, że większość ludzkich zachowań w wymiarze społecznym jest zdeterminowanych ludzką wolą i indywidualnymi wyborami drogi życiowej.
- mawia się, że ci, którzy stracili pracę byli prawdopodobnie kiepskimi pracownikami, skoro zostali zwolnieni. Gdy zamykany jest zakład pracy i zwalniana jest cała załoga niezwykle trudno udowodnić, że odpowiedzialność za bankructwo ponosi właśnie ona. Z pewnością przynajmniej pewna jej część to pracownicy sumienni, wydajni, zdyscyplinowani oraz lojalni oraz pomysłowi
- bezspornie jednak dobrowolność bezrobocia, pozostawiania czasowo bez pracy przez osoby, których kondycja i status do niej obligują, nie jest zjawiskiem nieznanym. Obserwacje i badania wykazują, że również w polskich warunkach zjawisko to obiektywnie występuje. Z całą pewnością istnieje bowiem w każdej społeczności pewna liczba ludzi, którzy unikają pracy, a środki do życia uzyskują z innych źródeł niż zapłata za pracę. Można tu przywołać grupy patol ocznego marginesu społecznego
- bezrobocie dobrowolne może jednocześnie dotykać także inne kategorie społeczne, np. kobiety. W związku z rolą społeczną odgrywaną przez nie w rodzinach, szczególnie złożonych, często konfliktowych ról społecznych- roli zawodowej oraz roli matki, żony czy gospodyni- może niektórym kobietom dawać satysfakcję. Nie dotyczy to jednak matek samotnie wychowujących dzieci, ponieważ te muszą podejmować pracę by zapewnić rodzinie godziwy dochód. Ani zasiłek dla bezrobotnych ani zasiłki pomocy społecznej nie gwarantują tego. Połowa kobiet bez wykształcenia bądź z wykształceniem podstawowym oraz zasadniczym zawodowym, zamieszkująca tereny wiejskie, rezygnuje po pewnym okresie pozostawania bez pracy z zamiaru zatrudnienia się prawdopodobnie z powodu utraty nadziei. Można to interpretować w kategoriach onieśmielenia rynkiem czyli oceny, że praca jest w ogóle nieosiągalna dla danej kobiety
- jak pokazują badania, dobrowolne bezrobocie bywa również wyborem osób o niskich kwalifikacjach, wykonujących monotonnie, nieciekawe zajęcia, osób dla których przerwa czasowa w pracy może być w pewnym okresie życia ucieczką od nieprzyjemnej sytuacji pracy, z analizy jednakże wynika, że po okresie swoistego urlopu i ta kategoria bezrobotnych w większości przypadków pragnie znaleźć nowe zatrudnienie
- dobrowolnie bezrobotnymi nazywa się też ludzi, którzy rejestrując się jako bezrobotni, nie mają zamiaru oferowanej pracy podjąć, ponieważ bądź ze względu na swe położenie rodzinne lub z uwagi na podejmowanie pracy dorywczej (na czarno) w rzeczywistości pracy nie poszukuj. Wyniki badań zdają się sugerować, że taki tym bezrobocia dobrowolnego przybiera w Polsce znaczny rozmiar
- wśród dobrowolnych bezrobotnych mogą być osoby pracujące w szarej strefie, a także osoby utrzymujące się z pasożytniczego trybu życia, wreszcie grupy przestępcze.