Przyczyny bezrobocia jak pokazuje sytuacja na rynku pracy państw wysoko rozwiniętych, ich szczególnym problemem staje się długotrwałe bezrobocie. Ujawnienie się bezrobocia w Polsce było jednym z efektów procesu transformacji ekonomicznej zapoczątkowanej w 1989 r.
Funkcjonujący przedtem system o charakterze nakazowo- rozdzielczym nie zakładał występowania normalnego rynku pracy. Niedopuszczalnie do występowania swobodnego działania mechanizmu rynkowego powodowało m.in. oderwanie wysokości płac od poziomu wydajności pracy. Utrzymywane było pełne zatrudnienie, jednak w wielu krajach realnego socjalizmu, występowało bezrobocie ukryte. Ważnym zjawiskiem był proces restrukturyzacji gospodarki i próba likwidacji wspomnianego bezrobocia ukrytego.
Głównymi przyczynami bezrobocia są:
- Zaniedbania rozwojowe kraju w ujęciu gałęzi gospodarki i jego poszczególnych regionów,
- wysokie dla pracodawców koszty pracy,
- niedostosowanie poziomu struktury kształcenia do potrzeb i wymagań gospodarki,
- niekorzystnie sformułowane prawo pracy,
- niesprawne działanie instytucji rynku pracy,
- spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego,
- czynnik demograficzny ( napływ osób z drugiego powojennego wyżu demograficznego),
- bezrobocie frykcyjne,
- niski poziom wykształcenia części społeczeństwa,
- brak doświadczenia zawodowego wśród napływającej kadry absolwentów,
- zmiany w technologii,
- wysokie obciążenia fiskalne,
- bierna postawa bezrobotnych,
- modyfikacja polityki celnej,
- nastawienie gospodarki na import,
- zmniejszenie popytu na konkretne dobra i usługi,
- niedorozwój gospodarczy niektórych regionów,
- niedostosowanie systemu edukacji do potrzeb rynku pracy,
- niedostatek środków finansowych mających za zadanie wspomaganie tworzenia miejsc pracy,
- wyznaczanie przez rząd stawek płacy minimalnej,
- nieprzygotowanie niektórych regionów do gwałtownej transformacji,
- przyczyną bezrobocia mogą być działania państwa, rozumiane szeroko jako pomoc socjalna: jeżeli państwo przyznaje wysokie zasiłki dla bezrobotnych, które mają stawkę zbliżoną do przeciętnych wynagrodzeń co sprawia, że motywacja do szukania pracy jest niska,
- przepisy socjalne, których zadaniem jest poprawa losu pracowników często powodują wzrost kosztów pracy powyżej zysków z jej efektów, co sprawia e praca najemna przestaje być opłacalna dla pracodawcy i pracownicy zostają zwolnieni,
- za wysokie podatki mogą powodować, że dochody, które przedsiębiorstwa mogłyby wydać na inwestycje i na nowe miejsca pracy, zostają wykorzystane w inny sposób,
- działania związków zawodowych często wymuszają wzrost płacy co doprowadza do sytuacji, w której pewna grupa osób może być wykluczona z rynku pracy, ponieważ ich zatrudnienie staje się nieopłacalne,
- postęp technologiczny, wywołujący zmniejszone zapotrzebowanie na pracowników, który pozwala na utrzymywanie takiego samego poziomu produkcji pod względem ilościowym oraz jakościowym,
- problemy mieszkaniowe w miejscach gdzie znalezienie pracy jest możliwe- problemy te uniemożliwiają przepływ osób,
- sezonowe wahania poziomu zatrudnienia.