Koszt rzeczywisty to koszt faktycznie ponoszony przez przedsiębiorstwo w danym okresie m.in./ w ciągu miesiąca roku bądź kwartału. Każda firma czy przedsiębiorstwo wytwarzające dany produkt lub usługę ponosi nakłady na rzecz czynników produkcji czyli ponosi koszty produkcji, to wydatki na zakup surowców, energii, koszty przeznaczane na zakup maszyn oraz urządzeń produkcyjnych, czynsze za korzystanie z pomieszczeń, płace, koszty reklam i płacone odsetki od kredytów. W praktyce nazywane są one kosztami księgowymi, mającymi ujęcie ex post, czyli ujęcie ewidencyjne w księgach rachunkowych. Koszty produkcji są narzędziem rachunku ekonomicznego, dotyczą również analizy ex ante, ponieważ mają służyć do analizy wydatków bieżących oraz ocenienie rentowności inwestycji. Szersze ujęcie od kosztów księgowych to pojęcie rzeczywistych kosztów ekonomicznych.
Kiedy rozpatruje się koszty jako pieniężne wyrażanie nakładów rzeczywistych na czynniki produkcji, można wyróżnić kilka grup:
Kryterium sposobu powiązania z produktem:
- Koszty bezpośrednie to takie które odnoszą się do konkretnego wyboru m.in. płace bezpośrednie, ubezpieczenia społeczne, materiały bezpośrednie ( fizyczne składanki wyrobów) oraz inne.
- Koszty pośrednie nie można ich odnieść do konkretnych wyborów m.in. amortyzacja środków trwałych, koszty administracyjne, zużycie energii, odsetki bankowe i kary.
Kryterium rodzaju wydzielenia:
- Koszty osobowe obejmują one wynagrodzenia pracowników.
- Koszty materiałowe są one sumą wartości materiałów, paliw, energii, które zostały zużyte do produkcji danego dobra.
- Amortyzacja trwałego majątku produkcyjnego jest zaliczana do kosztów własnych produkcji oraz ustalana jest na podstawie stawek odpisów, zróżnicowanych dla określonych rodzajów środków, odpisy amortyzacyjne służą poryciu zużycia materiałów oraz urządzeń produkcyjnych.
Kryterium zależności od rozmiarów produkcji:
- Koszty stałe są to koszty na które nie ma wpływu zmniejszenie bądź zwiększenie produkcji np. amortyzacja majątku trwałego, płace kierownictwa, konserwacje urządzeń oraz koszty energii.
- Koszty zmienne to koszty które zmieniają się w zależności od rozmiarów produkcji dla dobra, kiedy produkcja rośnie koszty zmienne również rosną, a kiedy wielkość produkcji spada, również koszty obniżają się m.in. koszty zużycia materiałów, siły roboczej czy energii.
Suma kosztów stałych oraz kosztów zmiennych stanowi całkowity koszt produkcji.
- Całkowite koszty zmienne to iloczyn jednostek zmiennych czynników produkcji oraz ich cen jednostkowych.
- Całkowite koszty stałe to iloczyn jednostek stałych czynników produkcji oraz ich cen jednostkowych.
Koszty przeciętne:
- Przeciętny koszt całkowity- to iloraz kosztów całkowitych oraz ilość wytworzonych produktów.
- Przeciętny koszt zmienny- to iloraz całkowitych kosztów zmiennych oraz wielkości produkcji.
- Przeciętny koszt stały- to iloraz całkowitych kosztów stałych oraz wielkości produkcji gdy produkcja całkowita rośnie, wówczas te koszty maleją.
Koszt krańcowy to zmiana kosztów całkowitych na skutek zwiększenia wielkości produkcji o jednostkę.